2.2. «Инкотермс» тауарлар жеткізудің базистік шарттары
Б?л м?селелерді зерделеуге кірісерде, о?ырман сату ж?не сатып алу шарты мазм?нына ?аны? болуы тиіс ж?не б?л келісімшарт сатушы мен сатып алушы арасында?ы ?атынасты (сонымен бірге, ж?к тасымалдау м?селелері бойынша да) реттейтінін де білуі тиіс, е? бастысы тасымалдаушымен ?атынасты бекемдеу керек. Тасымалдаушылармен ?атынас жеке ??жаттар ар?ылы ж?зеге асады. Оны? мазм?ны т?менде ?арастырылатын тасымалдау шарттары болып табылады.
?рт?рлі елдерді? сауда экономикалы? бірлестігі ішкі экономикалы? келісімдер ар?ылы с?йкестендіріледі. Олар: келісімдер, келісімшарттар, шарттар. Б?л ж?мыстарды со?ына дейін ат?ару кезінде ?сіресе, халы?аралы? тауарларды сату, сатып алу шарттарында халы?аралы? ?алыптас?ан д?ст?рлер ед?уір р?л ат?арады. ?сіресе, тауарды сату, сатып алу келісімшартында тауарларды тасымалдау ?дістері мен оны аны?таушы ережелерге к?п м?н беріледі.
Серіктестер ішкі сауда келісімін жасау кезінде тауарларды сатушыдан сатып алушы?а дейін жеткізуге байланысты к?птеген міндеттерді ?зара шешіп алуы тиіс (тасымалдау, тауарды ж?ктеуге дайынды?, тиеу т?сіру ж?мыстары, са?тандыру, кеден ??жаттарын р?сімдеу т.б.). Осы міндеттерді? ?р?айсысы тауар ба?асыны? 30-дан 50 %-на дейін ??райтын ?рт?рлі шы?ындар болуын болжайды. Сатушы міндеттенген тауар жеткізу бойынша шы?ындар тауар ба?асына енеді. Тауарларды тасымалдау кезінде оны? б?зылуы ж?не жо?алуы т?уекелдер ?серін к?шейте т?седі.
Сатушы ж?не сатып алушыны? тауарды жеткізу бойынша міндеттерін ж?не ???ы?тарын аны?тау, сатушыдан сатып алушы?а дейін тауарларды? б?зылуы немесе кездейсо? апат т?уекеліне ?ту кезе?ін м?лшерлеу ?шін, жеткізуді? базистік шарттары жасалады. Тараптарды? келісімшарттарыны? базистік шарттарын та?дау біріншіден, тауар тасымалдау ?дістері мен тасымалдау шарттарына байланысты. Б?л шарттарды? Базисті деп аталуы олар тауар ба?асыны? базисіне негіз ?алайды ж?не оны? де?гейіне ?серін тигізеді.
Халы?аралы? сауда палатасы (ХСП) 1936 жылы жеткізуді? базистік шарттарын ?йлестіру ?шін «Сауда терминдеріні? т?сінігі бойынша Халы?аралы? ережелерді» жары??а шы?арды («Инкотермс»). Одан ?рі олар жа?а редакцияда 1953, 1967, 1976, 1980, 1990, 2000, 2010 жылдары басылып шы?арылды. Б?л тасымалдауды? жа?а т?рлеріні? пайда болуына негізделген, мысалы, тиеуді? (т?сіруді?) озы? ?дісін ?олданумен паромды кеме ж?не тіркемелерді ?олданумен контейнерлі тасымалдау болатын.
?азіргі уа?ытта барлы? терминдері 4 топ?а б?лінетін «Инкотермс 2010» терминдері пайдаланылады. Бірінші топ – сатушы ?з тауарларын ?з ?имаратында сатып алушы?а тікелей ?сынады («Е» тобыны? терминдері); екінші топ – сатушы ?з тауарларын тасымалдаушы орналастыруымен, сатып алушыны? ?амтамасыз етуімен ?сыну?а міндеттенеді («F» тобыны? терминдері); ?шінші «С» топ – сатушы тауарыны? б?зылуын ж?не кездейсо? апатты? т?уекелінсіз тасымалдау шартын жасау?а міндеттенеді; т?ртінші топ «Д» – сатушы белгіленген елге тауарларды жеткізу кезіне дейін барлы? т?уекелді ж?не шы?ынды ?з жауапкершілігіне алады. Базистік шарттар тікелей немесе аралас тасымалдауда ?олданылады.
«Инкотермс» тек ?ана шарттарда о?ан сілтеме жасал?анда ?ана пайдаланылады. Сонды?тан, Халы?аралы? ережелер факультативті сипат алады, оны ?олдану толы? к?лемде немесе келіскен тараптармен белгілі б?лігі аны?талады. «Инкотермс» ережелерімен шартты? жа?дайлары с?йкес келмегенде, келісімшарт баптары басшылы??а алынады. «Инкотермс» ережелерінде реттелген ережелерді? м?селелері бойынша ?арастырыл?ан кез келген жа?дайдан бас?а жа?дайлар екі жа?ты шартта ?арастырылса, онда ереже ?олданыла алмайды, сонды?тан орта? ма?сат бойынша т?сініспеушілік орын алмауы ?шін, «Инкотермс-2010» келісімшарты атал?ан шартты т?сіндіруден кейін ?ана к?шіне енеді.
«Инкотермсте» тауарды? жеке меншікке ?ту кезе?іні? ережелері болмайды. Б?л ереже шартта арнайы ?аралуы керек.
Ішкі сауда ?йымдары шетелді? фирмаларымен шарт жасас?анда «Инкотермс» белсенді пайдаланылады. Одан бас?а, кейбір мемлекетпен бізде тауар жеткізуді? екі жа?ты Жалпы шарттары келісілген. Онда жеткізуді? базистік шарттарына сілтеме бар. «Инкотермс» сия?ты, олар кепілдемелік ж?не екі тарап та оларды? ?сынысын ба?ылау?а тиіс емес.
«Инкотермс» халы?аралы? саудада ?азіргі т?жірибеде ?лемдік нары?та ??рыл?ан сауданы? ережелері мен тарал?ан сату д?ст?ріне к?бірек сай жеке терминдер т?сінігінде ?сынылуымен ке? ?олданылады ж?не белгілі д?режеде мойындалды. Жеткізуді? базистік шарттары к?лік ??ралына ж?не ж?кті? жа?дайына байланысты бас ?ріптермен белгіленеді. «Инкотермс-2010» он бір т?рлі жеткізуді? базистік шарттарыны? т?рлеріне т?сінік береді ж?не аны?тайды.
Негізгі жа?дайларды белгілеген кезде ?олданылытын «франко» термині «еркін» деген с?зден шы??ан ж?не ол сатып алушы тауарды? белгілі бір жерге жеткізілім шы?ындарынан т?уелсіз екенін білдіреді. «Фрахт» ж?не «алып ?ткізу т?лемі» терминдері арасында?ы басты айырмашылы?, біріншісі – те?із ж?не ?уе транспорттарына, ал екіншісі – жердегі транспорт?а тиесілі. EXW (ex works) – франко-зауыт. Б?л жа?дайда сатушы тауарды сатып алушыны? ?арама?ына дер кезінде ж?не орнына, келісімшартта к?рсетілгендей, сатып алушыны? ?зі ?сын?ан транспорт ар?ылы тиісті орын?а жеткізуі тиіс. Сатушы сатып алушы?а ж?к тиеу ??ралдарын беруге міндетті емес. Егер олай бол?ан жа?дайда, сатып алушы сол операция ?шін шы?ындарды ?зі к?тереді. Кездейсо? жо?алту т?уекелі, б?лдіру немесе тауарды? опат болуы сатып алушы?а тауар оны? ?арама?ына ?ткеннен кейін сатушыны? ?оймасында, егер де тауар тиісті жолмен жекеленгенде, я?ни сатушыны? бас?а ?німдерінен б?лінгенде ж?не берілген келісімшартты? белгіленген объектісі ретінде к?рсетілген жа?дайда ауысады. Б?л жа?дайда тауарды? жеткізілімі ?рт?рлі транспорт т?рлерін пайдалану ж?не де оларды? комбинацияларын ?олдану ар?ылы ж?зеге асырылады.
FСА (free carrier) – франко-тасымалдаушы. Берілген базистік шарт экспортты? тауарларды, сонымен ?оса экспортты? лицензияны ж?не кедендік декларацияны, сатып алушы к?рсеткен тасымалдаушы?а ескертілген жерде табыс етілуін жоспарлайды. Ал, «тасымалдыушы» термині тасымалдау келісіміне ?ол ?ой?ан кез келген т?л?аны білдіреді. Тасымалдаушы ретінде ж?к тасымалдау?а жауапкершілік ал?ан транспортты?-экспедиторлы? фирма да бола алады. Базистік шарт бойынша тасымалдау т?сілін ж?не тасымалдаушы фирманы сатып алушы та?дайды. Ол ескертілген шартты? тарма?ында?ы тасымалдау шартын ?з ?аражатына жасауы міндетті ж?не сатушы?а тасымалдаушыны? атауын ж?не тауарды? берілу мерзімін к?рсетуі тиіс. Сатушы тасымалдаушы?а тауарды? берілуін растау ?шін сатып алушы?а: коносамент (тауар?а билік ету ??жаты) немесе транспортты? ж?к??жат, тасымалдаушы ?олхатын немесе транспортты?-экспедиторлы? ?олхатын тапсыруы тиіс. Егер келісімшартты орындау ?шін сатушыны? к?мегі керек болса, онда сатушы б?л ?ызметті сатып алушы?а оны? ?аражаты есебінен к?рсетуі м?мкін.
1-кесте
Тауарды? кездейсо? опат болу немесе б?зылу т?уекелі атал?ан жерде тасымалдаушы?а берілген с?ттен бастап сатып алушы билігіне ?теді. Ж?к партияларын ?алыптастыру шы?ындарын сатып алушы ?зі т?лейді: егер осы шы?ындарды тасымалдаушы экспедиторлы? фирма шы?аратын болса, олар тасымалдау а?ысына кіреді; егер сатушы тасымалдаушы?а берілгенге дейін оларды ?зі ат?арса, онда оларды тауар ба?асына ?осады немесе сатып алушы оларды жекелей ?тейді. «Франко-тасымалдаушы» шарты барлы? транспортты? т?рлерінде ?олданыла алады.
FАS (free alongside ship) – кеме ??ірін еркін бойлау. Берілген базистік шарт тек ?ана те?із ж?не ?зен ар?ылы тасымалдау операциясын ж?ргізген кезде ?олданылады. Сонымен ?атар, сатушы ?з ?аражатына тауарды келісімшартта белгіленген ж?к ж?нелту портына ж?не оны кеме ??іріне бойлай орналастыру ?ажет немесе желкенді кеме, баржа ж?не тасымалдаушыны? желкенді кемесіне жеткізіп беруі міндетті, сонымен ?атар сатып алушы?а тауарды? жеткізілген орны туралы а?парат жіберу ?ажет. ?з кезегінде, сатып алушы желкенді кемені жалдауы, сатушы?а тауарды жіберу орны туралы а?парат жіберуі ?ажет, желкенді кемені? атауын, тауарды жеткізіп беру мерзімін ж?не оны? кеме бортында ж?ктелуін, экспортты? ж?не кедендік м?селелерді шешуі ?ажет. Кездейсо? опат болу т?уекелі тауарды? кеме бортына к?рсетілген портта ж?ктелгенде ж?не д?л мерзімінде на?тылы жеткізілген с?ттен бастап к?шеді.
FОВ (free on board) – бортты? босты?ы. Берілген базистік шарт бойынша сатушы тауарды сатып алушымен жалдан?ан келісілген портта т?р?ан кемені? бортына уа?ытылы, келісімшартта к?рсетілгендей жеткізуі тиіс ж?не де сатып алушы?а коносамент тапсыруы, экспортты? м?селелерді шешуі ?ажет. Сатушы ?з ?аражатына бортты фрахтауы ?ажет, содан кейін сатып алушы?а ж?ктейтін к?німен орны туралы а?парат жібереді, сонымен ?атар, тауар келетін бортты? атауы мен мерзімін белгілейді. Кездейсо? б?ліну немесе опат болу т?уекелі сатушыдан сатып алушы?а ресми т?рде тауар екі жа?пен белгіленген жерге жектізіліп, ж?ктелген уа?ыттан бастап ?теді. Тауарды са?тандыру ?р жа?ты? ?з ?алауы бойынша ж?не жауапкершілігіне байланысты ж?зеге асады, я?ни сатушы тауарды борт ар?ылы белгіленген кемеге ж?ктелген уа?ыт?а дейін са?тандырады, ал сатып алушы тауарды? борт ар?ылы кемеге ж?ктелген уа?ыттан бастап ?зіні? ?оймасына жеткенге дейінгі уа?ыт аралы?ында тауарды? са?тандырылуын ?амтамасыз етуі ?ажет.
CFR (cost and freight) – ??н ж?не фрахт. Осы базистік шарт?а с?йкес сатушы кемені фрахтау ?ажет, фрахт ??нын ?теу ?ажет ж?не тауарды белгіленген орын?а ж?не уа?ытта жеткізуі тиіс. Ол ?з кезегінде сатып алушыны? т?лейтін т?лема?ысыны? ішіне тауар мен фрахт ??ны кіреді. Сонымен ?атар сатушы сатып алушы?а таза коносоментті ?сынады, я?ни ол жерде тауарды? немесе ?аптаманы? а?аулы жерлері к?рсетіледі.Тауарды порт?а я?ни белгіленген жерге ж?ктеу шы?ындарын сатып алушы ?з мойнына алады. Кездейсо? опат болу т?уекелі сатып алушы?а тауарды ж?ктелетін орын?а жеткізгеннен бастап ?теді. CFR шарты бойынша барлы? экспортты? м?селелерді сатушы шешуі міндетті. CFR шарты те?із ж?не ?зен транспортында ?ана ?олданылады.
CIF (cost, insurance and freight) – ??н, са?тандыру, фрахт. Б?л шарт та те?із ж?не ?зен транспорттары ар?ылы тауар жеткізілгенде ?олданылады. Осы шарт бойынша сатушы тауарды ж?ктеп, ж?нелту орнына ?келіп, кемеге ж?ктеп беруге тиісті, сонымен ?атар, сатып алушы?а тауарды? келу мерзімі мен толы? коносоментті жіберуге міндетті. Сонымен ?атар, сатушы тауарды са?тандыру ?ажет ж?не сатып алушыны? атына жазыл?ан са?тандыру полисін табыс етуі керек. CIF шарты бойынша тауарды жеткізген кезде сатып алушы тауар ??нын, фрахт ж?не са?тандыру??нын т?леуге міндетті. Кездейсо? опат болу т?уекелі сатып алушы?а тауар белгіленген орын?а жеткізілген кезден бастап ?теді. Берілген шарт бойынша сатып алушы сатып алушыны? тауарды минималды де?гейде са?тандыратынын есінде са?тауы тиіс.Са?тандыру сыйа?ысын сатушы т?лейді, біра? тауар сатып алушыны? т?уекеліне тасымалданады. Сонды?тан, т?уекелдерден толы?тай са?тану ?шін, сатып алушы тауарды ?оймадан ?ойма?а дейін са?тандыра алады, біра? сол са?тандыру?а байланысты барлы? шы?ындарды сатып алушы ?з мойнына алады. Егер, барлы? т?уекелдер белгіленген болса ж?не со?ан байланысты кепілдік берілсе, онда экспорттаушы фирма ?шін CIF шарты негізінде жасал?ан келісім е? жа?сы болып табылады. Бір жа?ынан тауар толы?тай са?тандырылады, екінші жа?ынан сатушы тауарды? максималды ??нын алады, ал сатып алушы ?з кезегінде барлы? ?иынды?тардан босатылып, тек ?ана тауар ??нын т?лейді. CIF шартыны? е? ?иын кезі, ол сатушы тауарды белгіленген орнына ж?ктеуді? алдында сатып алушыда импортты? лицензиясыны? бар екеніне к?з жеткізу болып табылады. О?ан байланысты шы?ындарды сатып алушы т?лейді.
СРТ (carriage paid to…) – фрахт/тасымалдау т?лемі т?ленгенге дейін… Б?л базистік шарт тасымалды? барлы? т?рінде ?олданылады, сонымен ?атар контейнерлік, аралас ж?не т.б. Сатушы тауарды белгіленген орын?а дейін тасымалдау келісімін ?з мойнына алуы ?ажет ж?не тасымалдаушы?а тасымалдау т?лемін т?леуі тиіс. Ол ?зіні? ж?к ?оймасында тауарды бірінші тасымалдаушы?а беруі ?ажет ж?не со?ан байланысты ж?к жолдамасын алуы керек, сонымен ?атар, оны? негізінде тасымалдау келісіміні? шарты болуы тиіс. Сатушы сатып алушы?а тасымалдаушы берген транспортты? ??жатты табыс етеді. Сатып алушы ?зі белгілеген келу орнын белгілейді ж?не тауарды? сол орын?а келген с?тінен бастап барлы? шы?ындарды ?з мойнына алады. Кездейсо? опат болу т?уекелі сатып алушы?а бірінші тасымалдаушы?а келісімде белгіленген уа?ытта берілген с?ттен бастап ?теді. Егер, келісім бойынша тауарды бірнеше тасымалдаушы ар?ылы белгіленген орнына тасымалданатын болса, ондабарлы? т?уекелдер сатып алушы?а тауар бірінші тасымалдаушы?а берілген с?ттен бастап ?теді. СРТ-ны? базистік шарты бойынша барлы? экспортты? м?селелерді сатушы шешуі ?ажет.
СІР (freight/carriage and insurance paid to…) – фрахт/тасымалдау т?лемі ж?не са?тандыру т?ленген… Осы базистік шарт?а с?йкес сатушы тасымалдау келісімін жасап, тауар белгіленген орнына жеткенге дейінгі шы?ынды т?леп, тауарды са?тандырып, са?тандыру сыйа?ысын т?леп тауарды бірінші тасымалдаушы?а жеткізіп беруі тиіс. Сатып алушы тауарды? жеткізілу орнын белгілейді ж?не со?ан байланысты барлы? т?уекелдерді ?з мойнына алады. Т?уекел сатып алушы?а тауар бірінші тасымалдаушы?а берілген с?ттен бастап ауысады. Осы базистік шарт бойынша са?тандыру ??ны келісімде белгіленген ??ннан 10 %-?а арты?. Сатушы са?тандыру т?леміні? ??ны жайлы сатып алушы?а а?парат беруі тиіс, я?ни тауар бірінші тасымалдаушы?а берілуден б?рын сатып алушы ?з ?алауы бойынша тауарды та?ы да са?тандыра алады. СІР шарты сатушыны барлы? экспортты? м?селелерді шешуге міндеттейді.
DAP (delivered at place) «Инкотермс-2000» базистік шартында?ы DAF (delivered at fronteir), DES (delivered exship), DDU (delivered duty unpaid)орнына ?олданылады.
DAF (delivered at fronteir) – шекара?а жеткізу. Б?л шарт бойынша сатушыны? міндеті тауарды? келісімде белгіленген шекара?а, я?ни белгіленген мемлекетті? шекарасына жеткізілгеннен кейін ая?талады. Сатушы тауарды сатып алушы белгілеген жерге жеткізуге, транспортты? ??жатты ж?не бас?а да ??жаттарды беруге міндетті. Сатып алушы тауар белгіленген шекара?а келген с?ттен бастап барлы? шы?ындарды ?з мойнына алуы тиіс, я?ни тауарды ж?ктеу, оны ?рі ?арай тасымалдау ж?не кедендік м?селелерге байланысты шы?ындар. Кездейсо? опат болу т?уекелі сатып алушы?а тауар келісімде белгіленген шекара?а жеткізілген с?ттен бастап ауысады. Егер т?уекелді са?тандыру полисімен ?амтамасыз ету керек болса, онда «Инкотермс» сатушы мен сатып алушы?а ?зара келісіп алуды ?сынады, я?ни ?ай тарап жол бойы тауарды? са?тандырылуын ?амтамасыз етуі керек.
DES (delivere dexship) – кемеден (франко-порт). Берілген базистік шарт те?із ж?не ?зен транспортында ?олданылады. СІF шарты секілді сатушы келісімде белгіленген орын?а тауарды жеткізіп сатып алушы?а жеткізуі міндетті. Сатушы тауарды? жеткізілу мерзімін айтады, я?ни кемені? келу мерзімі, сонымен ?атар, сатушы тауар?а ?атысты барлы? ??жаттарды табыс етуі тиіс. ?з кезегінде ол ??жаттар сатып алушы?а тауарды белгіленген орыннан тауарды алып кетуге ???ы? береді. Барлы? т?уекелдер сатып алушы?а келісімде белгіленген кеме бортына жеткізілген с?ттен бастап ?теді.
DDU (delivered duty unpaid) – баж салы?ынсыз жеткізгенге дейін… Тауар сатып алушы ?арама?ына келісімде белгіленген уа?ытта жеткізілген жа?дайда ?ана сатушы ?з міндетін толы?тай орында?анын білдіреді. Сатушы (экспортталатын тауарды? баж салы?ы мен ??жаттар?а байланысты барлы? шы?ындардан бас?а) тауар?а ?атысты барлы? шы?ындар мен т?уекелді ?з жауапкершілігіне алады. Егер, екі тарап ?зара келісіп, тауар?а ?атысты барлы? шы?ындарды сатушы ?з мойнына алатын болса, онда осы жа?дай оларды? арасында?ы келісімде к?рсетілуі тиіс.
DAТ (delivered at terminal) «Инкотермс-2000» базистік шартында?ы DEQ (delivered ex guay) орнына ?олданылады.
DEQ (delivered ex guay) – франко-айла?тан. Б?л шарт тауарды те?із ж?не ?зен ар?ылы тасымалдан?ан жа?дайда ?олданылады. Сатушы барлы? шы?ындарды ?тейді, я?ни келісімде белгіленген мерзімде ж?не орын?а тауарды? жеткізілуін, тауарды жа?ажай?а ж?ктеу шы?ындарын ж?не фрахт шы?ындары мен тауарды жа?ажайда орналастыру шы?ындарын ?з мойнына алу?а міндетті. Ол сатып алушы тауарды ?абылдап алу?а ???ы? беретін барлы? ??жаттарды табыс етеді. Сатып алушы?а тауар?а ?атысты барлы? т?уекелдер тауарды? белгіленген орын?а жеткізілген с?ттен бастап ж?не кедендік тексерістен ?ткеннен кейін ?теді.
DDP (delivered duty paid) – баж т?лемімен бірге жеткізу… Тауар сатып алушы ?арама?ына келісімде белгіленген уа?ытта жеткізілген жа?дайда ?ана сатушы ?з міндетін толы?тай орында?анын білдіреді. Ол сатушыны? максималды жауапкершілігін білдіреді ж?не транспортты? барлы? т?рінде ?олданылады. Сатушы тауарды келісімде белгіленген импорттаушы мемлекетке мезгілінде жеткізеді ж?не сатып алушы?а тауарды ?абылдап алу?а негіз беретін барлы? ??жаттарды беруі ?ажет. ?з кезегінде сатушы тауарды белгіленген орын?а жеткізгенге дейінгі барлы? т?уекелдер мен шы?ындарды ?з жауапкершілігіне алады. Сатып алушы сатушы тауарды белгіленген уа?ытта жеткізген кезде ?абылдайды. Келісімде белгіленбеген болса, онда тауарды ж?ктеу шы?ындары да сатушы ?зі ?тейді. Кездейсо? опат болу т?уекелі сатып алушы?а импорттаушы мемлекетке жеткізілген кезден бастап ауысады. Келісімшартты жаса?ан кезде міндетті т?рде тауар?а байланысты т?уекелдер ?тетін орынды белгілеу тиіс.
Данный текст является ознакомительным фрагментом.