3.2. Теңіз тасымалы бойынша келісімдер

Те?із транспортын халы?аралы? саудада ?ызмет к?рсетуге мамандан?ан ?мбебеп транспорт деп санау?а болады. Осы жерде ж?ктер мен жолаушыларды? халы?аралы? тасымалыны? негізгі ???ы?ты? институты мен ?йымды? формасы туындап, дами бастайды. Тасымалдау процесіне ?атысушы бас?а да транспорт т?рлеріні? арасында?ы ???ы?ты? ж?йені? дамуы ?лкен немесе кіші к?лемде те?із сауда ?атынасыны? халы?аралы? т?жірибесіні? ы?палымен ж?зеге асты.

Д?ст?рлі т?рде халы?аралы? кеме ?атынасында тасымалдауды? екі ?йымды? т?рі ?алыптас?ан сызы?ты? (т?ра?ты) ж?не трампылы? (т?ра?сыз).

? Желілік кеме ?атынасы (коносаменттік тасымалдар)

Халы?аралы? желілік ?атынастар те?із тасымалдаушыларымен халы?аралы? сауданы? т?ра?ты географиялы? ба?ыттарында ?йымдастырылады ж?не ?з ішінде негізгі ?лемдік экономикалы? орталы?тарды (Батыс Еуропа, Солт?стік Америка ж?не ?иыр Шы?ыс) ж?не б?л орталы?тарды ?лемні? бас?а айма?тарымен байланыстырады. Тасымалдауды? желілік шарттарын на?ты тал?ылау желілік коносаменттерді? проформаларында беріледі.

Те?із тасымалыны? б?л т?рі ?олданысы те?із немесе ?зен кемелеріні? тоннажыны? б?лігін брондау ретінде к?рініс табады ж?не коносамент деп аталатын ??жатпен р?сімделеді. Коносамент – кеме иесіні? ж?к ж?нелтушіге ж?кті? те?із жолымен тасымалдау?а ?абылдан?анды?ын ку?ландыратын ??жат. Коносаменттер негізіндегі те?із тасымалы келісімшарты халы?аралы? ???ы?пен, соны? ішінде Ж?ктерді? те?із тасымалы За?ы мен осы За??а ?осымша болып табылатын Гамбург ережелерімен реттеледі. Коносамент ?ш функцияны ат?арады: те?із тасымалы келісімшартыны? бар екендігін ку?ландыратын ??жат ретінде; капитанны? немесе оны? ж?кті кеме бортына ?абылдайтын у?кіліні? хаттамасы болып табылады; ж?к жазыл?ан т?л?а?а ж?кті алу?а ???ы? беретін тауар?а иелік етуші ??жат болып табылады.

Коносаментті? бірінші ж?не екінші функциялары келесі б?лімдерде егжей-тегжейлі ?арастыралатын болады, ал м?нда оны? ?шінші функциясына то?таламыз, о?ан с?йкес, те?із коносаменті бас?а к?ліктік ??жаттар?а ?ара?анда ??нды ?а?аз болып табылады, оны беру ба?алы ?а?аздарды беру ережелеріне с?йкес ж?зеге асырылады ж?не ж?кті берумен те? келеді.

Коммерциялы? т?р?ыдан ?ара?анда, коносаментті? негізгі ма?саты – коносаментті? ??зыры таралатын тауарлар иесіне тауарлар оны? ?олында емес, тасымалдаушыны? ?олында болуына ?арамастан, оларды тезірек ?ткізу м?мкіндігін беру. Егер де тауарлар те?ізде болса, мысалы Лондоннан Сингапур?а жолда болса, ж?не коносамент авиапоштамен Сингапурда?ы сатып алушы?а жіберілсе, осы?ан орай сатып алушы тауарларды? меншік иесі ретінде саналады, осы тауарларды? коносаменті сатып алушы?а оларды сингапурлы? банкке салу?а немесе Нью-Йорктегі сатып алушы?а сатып жіберуге м?мкіндік береді. Коносамент халы?аралы? сауданы? ?арапайым ??ралы болып табылады. Ол XVI ?асырда пайдаланыла бастады. 1686 жылы шы?арыл?ан сауда ???ы?ы ж?ніндегі о?у ??ралында «коносаменттер ?детте барлы? жерлерде ж?не бірнеше тілде м?р басыл?ан т?рде болуы ?ажеттігі» к?рсетілген. Коносаментті? басты ??жат ретіндегі м?ні ал?аш рет а?ылшынды? за?герлермен 1794 жылы мойындалды.

Коносаментті? ?ш т?рі болады: атаулы (ж?ктерді алушы к?рсетіледі); талап етушіге; ордерлік («ж?нелтушіні? б?йры?ы бойынша» берілген немесе «алушыны? б?йры?ы бойынша»). Коносаментте тасымалдаушы?а тиесілі т?лемдер, ??жатты беру уа?ыты ж?не орны, даналар, соны? ішінде коносамент т?пн?с?асыны? саны к?рсетіледі. Коносаментте кеме капитаны немесе осы?ан ?кілетті тасымалдаушы у?кілі ?ол ?ояды. Коносамент банкке немесе ж?к алушы?а сату-сатып алу келісімшарты бойынша есептеулер ?шін жіберілетін ??жаттар кешеніне кіреді.

К?птеген кеме компаниялары пайдаланатын желілік коносаменттер ??сас, ж?не БИМКО жасап шы?ар?ан «Конлайнбил» желілік коносаментіні? унификациялан?ан проформасыны? негізінде ??рыл?ан. Алайда, ?рбір компания шарттар?а ?з тасымалдарыны? ерекшелігін к?рсететін ?осымшаларды енгізеді. Бас бетінде негізгі шартты? жа?дайлар к?рініс табады, ал арт?ы жа?ында – тасымалдарды? жалпы шарттары орын алады.

Тасымалдаушы ж?кті ?лі ?абылдамаса немесе коносамент берілмесе, тараптар тасымалдау келісімшартын «букинг-нот» атауымен р?сімдей алады. Б?л келісімшарт, негізінен, ж?кті? ?са? партияларын тасымалдау ?шін т?ра?ты желілік кемелерде орындарды резервтеу барысында пайдаланылады. Букинг-нот нысанын БИМКО ?сын?ан. Со??ы жылдары халы?аралы? желілік тасымалдар т?жірибесінде коносаментті? орнына бас?а к?ліктік ??жат – те?із ж?к??жаты ке?інен ?олданыла бастады. Тауар?а иелік етуші болып табылмайтын б?л ??жат ж?кті со??ы портта?ы тапсыру процедурасын жеделдетеді.

? Трампылы? кеме ?атынасы (чартерлік тасымалдар)

Желілік кеме ?атынасына ?ара?анда, трампылы? кеме ?атынасында?ы кемелер т?ра?сыз негізде пайдаланылады. Олар бір ба?ыт?а бекітілмейді, тоннаж?а с?раныс пен ж?ктерді? ?сынысынабайланысты фрахтілік нары?ты? бір секциясынан екіншісіне еркін орын ауыстырады. Сонды?тан да, ол ?з негізін а?ылшынды? «tramp» (?а??ыбас) с?зінен алды. Трампылы? кеме ?атынасында?ы те?із тасымалы келісімшарты (кемені фрахтілеу келісімшарты) те?із тасымалдаушысы мен ж?кті ж?нелтуші немесе ж?кті алушымен жасалады ж?не чартер деп аталады. К?птеген жа?дайларда б?л келісімшарт делдал ар?ылы немесе фрахтілік брокерді? к?мегімен жасалады.

Кез келген чартерде кеме, ж?к, фрахт, стивидорлы? ж?мыстар?а т?лем т?ртібі, диспач, демереджге ?атысты бір?атар міндетті шарттар болады. Чартерлік келісімшартты? негізгі талаптары болып келесі табылады: чартерді? жасал?ан уа?ыты ж?не орны; тараптарды? толы? за?и атаулары; кемені? атауы ж?не сипаттамасы; бастап?ы кемені бас?асына айырбастау ???ы?ы; ж?к т?рі; ж?кті тиеу ж?не т?сіру орны; ж?кті тиеу ж?не т?сіру шарттары; фрахтіні т?леу т?ртібі; кемені беру мерзімі; бас?а да шарттар.

Сауда кеме ?атынасы т?жірибесінде типтік келісім-шартты? тасымалдар – чартерлер проформасы жасал?ан. Чартерлік келісімшартты? р?сімделу ?рдісі ?те к?рделі ж?не ?за? уа?ытты алады. Осы ?рдісті жеделдету ?шін те?із тасымалы келісімшартыны? шарттары жазыл?ан ж?не тал?ылан?ан типографиялы? дайын ?а?аздар т?ріндегі чартерлерді? арнайы стандартты проформалары пайдаланылады. Б?л ?а?аздар?а келісімшартты? келісілген сипаттамалары кіреді. Чартерлер проформалары ?детте ірі ж?к экспортерларымен ж?не импортерларымен, кеме иесі фирмалары мен брокерлік фирмалармен жасалады. Нары?та мойындалуы ?шін чартерлер проформалары БИМКО ??жаттама бойынша Ке?есінде ж?не ?лыбритания кеме ?атынасы Палатасында тал?ылау ж?не келісу кезе?інен ?теді. Осындай апробациядан кейін чартер проформасы белгілі бір ба?а?а ие болады: жо?ары ба?а – «келісілді», ал егер де БИМКО м?шелеріні? арасында жекелеген баптар бойынша орта? к?з?арас болмаса, ол «?сынылды» немесе «?олданды» ба?аларына ие болады. Гриф чартерді? та?ырыпшасына ерекше шрифтпен жазылады. Осындай проформалармен ?атар, ?з ?ажеттіліктеріне орай ірі кеме немесе ж?к иелерімен жасалатын ба?асы бар грифтері жо? «жеке проформалар» да ?олданылады.

Данный текст является ознакомительным фрагментом.